لغو صادرات نفت ایران؛ تلاشی نافرجام

 

ابتدای ماه جاری بود که کاخ سفید رسماً اعلام کرد از دوم ماه می (۱۲ اردیبهشت) دیگر معافیت خرید نفت از ایران را تمدید نخواهد کرد. بر اساس اعلام کاخ سفید، هدف از این تصمیم رساندن صادرات نفت ایران به صفر است. با توجه به اینکه کشورمان به درآمد حاصل از صادرات نفت وابسته است، این تهدید اگر عملی شود، اقتصاد ایران یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی خود را از دست خواهد داد. دو روز پس از این بیانیه‌ی کاخ سفید، رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خود در دیدار با کارگران عنوان کردند که آمریکایی‌ها «به خیال خودشان راه فروش نفت ایران را مسدود کرده‌اند»، اما «ما آن‌قدری که نیاز داریم و خودمان اراده می‌کنیم، می‌توانیم نفت خود را صادر کنیم». پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن است که این ادعای آمریکایی‌ها، قابلیت تحقق نداشته و پوچ است.

افزایش قیمت بنزین و رکوردشکنی قیمت نفت
سه روز پس از آن‌که امریکا تصمیم حذف معافیت‌های نفتی را اعلام کرد، بازار نفت نسبت به این اقدام واکنش نشان داده و هر بشکه سبد نفتی اوپک با ۶۱ سنت افزایش ۷۴.۰۴ دلار در هر بشکه فروخته شد. به‌این‌ترتیب، رکود سبد نفتی اوپک در سال ۲۰۱۹ شکسته شد. پیش‌ازاین، نفت در ۱۱ آوریل به ۷۰.۴۱ دلار در هر بشکه رسیده بود. سبد نفتی اوپکی سال ۲۰۱۹ را با ۵۲.۱۴ دلار در هر بشکه آغاز کرد که پایین‌ترین قیمت این نوع نفت از ابتدای سال جدید به شمار می‌رود. البته در روز‌های بعد، آمریکا و برخی نهاد‌های بین‌المللی مانند آژانس بین‌المللی انرژی تلاش کردند با اعلام اینکه مشکلی در عرضه‌ی نفت وجود ندارد و کشور‌هایی مانند عربستان و امارات، کاهش عرضه‌ی نفت ونزوئلا و ایران را تأمین می‌کنند، جو روانی بازار را آرام نگه‌دارند.

اگرچه این اظهارات باعث شد قیمت نفت مقداری کاهش بیابد، اما پژوهشگران این کاهش قیمت را مقطعی می‌دانند. برخی از صاحب‌نظران حوزه‌ی انرژی معتقدند کشور‌هایی مانند عربستان و امارات اساساً توان افزایش عرضه را ندارند و حتی میزان عرضه‌ای که اکنون اعلام می‌کنند، نیز بلوف بوده و بیش از میزان تولید و عرضه‌ی حقیقی آن‌هاست. علاوه برافزایش قیمت نفت، پس از اعلام خبر عدم تمدیدی معافیت نفتی ایران، قیمت بنزین نیز در بسیاری از بازار‌ها (از جمله بازار بنزین کالیفرنیا) افزایش یافت. به گزارش انجمن اتومبیل آمریکا، هم‌اکنون هر گالن بنزین که معادل ۳.۷ لیتر است، در کالیفرنیا ۴.۷ دلار به فروش می‌رسد. رویترز نیز طی گزارشی، مواضع دولت «دونالد ترامپ» علیه صنعت نفت ایران را یکی از دلایل اصلی افزایش بهای بنزین در آمریکا اعلام کرد. همچنین ارزش پول ملی هند نیز به خبر عدم تمدید معافیت نفتی ایران واکنش منفی نشان داده و کاهش یافت. هند یکی از مهم‌ترین خریداران نفت ایران است.

موضع مخالف خریداران نفت ایران
نوامبر سال گذشته، وزارت خارجه آمریکا معافیت‌های ۱۸۰ روزه‌ای را به ۸ کشور خریدار نفت و میعانات ایران ارائه کرده بود تا در این فاصله به دنبال منابع جایگزین غیر از نفت ایران باشند. به نظر می‌رسد این کشور‌ها امروز از حذف معافیت تحریمی آمریکا بیشترین ضرر را می‌بینند؛ بنابراین با این تصمیم آمریکا ابراز مخالفت می‌کنند. چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران است و ازجمله کشور‌هایی است که به‌شدت از توافق هسته‌ای با ایران حمایت می‌کند. گنگ شوآنگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین دراین‌باره گفت: آمریکا در اعمال تحریم یکجانبه علیه کشور‌ها در حال اقدام خارج از قلمروی حاکمیتی خود است؛ بنابراین چین برای حفظ منافع شرکت‌های متبوع خود اقدام خواهد کرد.

علاوه بر چین، خبرگزاری یونهاپ نیز گزارش داد که یک حیات سیاسی این کشور برای رایزنی درباره تصمیم جدید آمریکا در زمینه عدم تمدید معافیت‌های واردات نفت از ایران عازم واشنگتن شدند. همچنین «حامی آکسوی» سخنگوی وزارت خارجه ترکیه نیز با اشاره به این نکته که تأسیسات پالایشگاه‌های نفتی شرکت توپراش ترکیه با نفت خام ایران سازگار است، عنوان کرد: تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایران، به همکاری‌های منطقه‌ای و روابط تجاری ترکیه صدمه جدی وارد می‌کند. ما تلاش می‌کنیم که آمریکا را قانع کنیم.

دولت هند نیز که در پی این تصمیم آمریکا، اعلام کرده بود به دنبال فروشندگان جدیدی برای خرید نفت خواهد گشت، با انتقاد تند احزاب داخلی خود مواجه شد. سیاستمداران هندی با انتقاد از تحریم‌های آمریکا علیه ایران تأکید کردند که دولت هند باید با رد این تحریم‌ها به خرید نفت خود از ایران ادامه دهد. وزیر نفت عراق گفت، کشورش ظرفیت افزایش تولید نفت به ۶ میلیون بشکه در روز را دارد، اما به توافق کاهش تولید اوپک متعهد است و اقدامی یک‌طرفه برای افزایش تولید انجام نخواهد داد. پوتین نیز که اواخر هفته‌ی گذشته به پکن سفر کرده بود، اعلام کرد که به توافق خود با اوپک پایبند است و به دنبال افزایش سطح تولید خود پس از تحریم ایران توسط آمریکا نیست.

آینده‌ی صادرات نفت
از یک‌سو سیاست‌گذار ایرانی بر اساس سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به دنبال کاهش وابستگی به فروش نفت خام بوده است و تحریم، شرایط مساعدی برای تحقق آن هدف است؛ اما از سوی دیگر این‌که با خط‌ونشان آمریکا، صادرات نفت ایران به صفر برسد، بعید به نظر می‌رسد. چراکه اقتصاددانان آکسفورد هشدار داده‌اند که شوک نفتی ممکن است قیمت نفت را به ۱۰۰ دلار نیز برساند و این اتفاق، رشد اقتصادی در امریکا را با مشکل مواجه خواهد کرد. علاوه بر آن، کشور‌های خریدار نفت ایران نیز به‌سادگی نخواهند توانست جایگزینی برای نفت ایران پیدا کنند؛ بنابراین به نظر می‌رسد ایران بتواند به‌قدری که نیاز دارد، نفت به فروش برساند.